Een ergonomische werkplek levert langdurige resultaten. Maar slechts weinig mensen weten welke factoren het verschil maken en waarom een goed ingerichte computerwerkplek ook economisch rendement biedt.
EIZO Academy
Ergonomie op de werkplek
Een actieve bijdrage aan de gezondheid en motivatie van medewerkers
Omgevingsfactoren zijn doorslaggevend
De Arbowet bepaalt in principe de randvoorwaarden voor de inrichting van een computerwerkplek. Hierbij vormt de juiste plaatsing van het bureau de basis voor een ergonomische opzet. Idealiter mag een bureau niet direct voor een raam staan. Als er namelijk direct achter de monitor daglicht naar binnen valt, is het verschil in helderheid tussen display en omgeving te groot. Dit leidt tot vermoeide ogen en kan ook hoofdpijn veroorzaken. Als de medewerker echter met zijn rug naar het raam zit, veroorzaakt de lichtinval storende weerspiegelingen op de monitor.
Daarom is het optimaal als het bureau haaks op het raamoppervlak staat. Om verblindende effecten op de werkplek te vermijden, verdient het bovendien aanbeveling om bijvoorbeeld luxaflex te installeren. Ook vereist: voldoende geschikte plafondverlichting, het beste met een verlichtingssterkte tussen de 400 en 600 lux – het doel is verlichten, maar niet verblinden.
Bureau en bureaustoel moeten verstelbaar zijn
Niet alle bureaus zijn hetzelfde. Een bureau dat comfortabel genoeg is om thuis snel een e-mail te schrijven, voldoet meestal niet aan de ergonomische vereisten voor een kantoorbureau dat vaak meer dan acht uur per dag intensief gebruikt wordt.
Het bureau voor een computerwerkplek moet in de hoogte verstelbaar zijn tussen 68 en 76 centimeter. Daarnaast moet het werkoppervlak groot genoeg zijn en mag het niet spiegelen. Als er tussen het bovenbeen en de onderkant van het bureau zo'n 10 centimeter ruimte is, staat de hoogte goed ingesteld. Ook voor de bureaustoel gelden specifieke eisen. Deze moet stevig staan en in principe geschikt zijn om meer dan acht uur per dag te worden gebruikt. Hier is niet alleen de hoogte-instelling belangrijk, maar ook de opties om de rugleuning aan te passen. De beste stoelen zijn voorzien van een lendensteun, die de ruggenwervels actief ondersteunt. Uit onderzoek blijkt dat bij een optimale zitpositie de boven- en onderbenen een rechte hoek vormen, terwijl de voeten vlak op de grond staan. Tegelijkertijd moeten dan ook de boven- en onderarmen een rechte hoek vormen. De onderarmen moeten ontspannen op het bureau kunnen liggen, zonder dat de schouders opgetrokken worden.
Dat deze positie optimaal is, betekent echter niet dat het goed is om star zo te blijven zitten. Het is beter om regelmatig van positie te veranderen, om een eenzijdige belasting van het skelet en de tussenwervelschijven te vermijden. Zitballen zijn in ieder geval voor kortdurend gebruik een nuttig alternatief, dat de wervelschijven significant ontlast. Daarnaast kan het bevorderend zijn voor de gezondheid om staand en zittend werken af te wisselen. Hiervoor zijn bijvoorbeeld bureaus beschikbaar met een ingebouwde elektrische hoogteverstelling.
Een gezonde houding
Bij een afstand van 50 tot 80 centimeter tot de monitor moet de kijkhoek minimaal 20 graden zijn. De onderarm maakt een hoek van ongeveer 90 graden, een polsondersteuning kan overmatige belastingen tegengaan. De bovenbenen staan parallel met de vloer. Eventueel kan een voetsteun helpen tegen vermoeidheid.
De juiste monitor
Als middelpunt van de kantoorwerkplek is de monitor één van de belangrijkste factoren voor de ergonomie. Gelukkig zijn de gigantische, onhandige buismonitoren van vroeger inmiddels verleden tijd. De moderne flatscreens nemen beduidend minder plaats in. Het voordeel is niet alleen meer vrije werkruimte op het bureau, maar dankzij de grotere schermdiagonalen ook op het virtuele bureaublad. Net als bureaus zijn echter ook flatscreens niet allemaal geschikt voor het intensieve gebruik in een kantooromgeving. Displays met een glanzend oppervlak vallen bijvoorbeeld direct af door de sterke weerspiegelingen. De gebruiker probeert namelijk instinctief om zelfs minder sterke reflecties te vermijden en verandert hiervoor onbewust maar krampachtig zijn lichaamshouding. Dit kan leiden tot gespannen spieren en op de langere termijn zelfs tot een blijvend verkeerde houding. Ook een sterk glanzende bezel is niet optimaal. Een glanzende schermrand kan er weliswaar chique uitzien, maar ook hier treden reflecties op die de ogen irriteren.
Monitoren die zelfs maar een beetje flikkeren, zijn principieel ongeschikt voor professioneel gebruik.
De flikkeringen bij een moderne flatscreen-monitor worden veroorzaakt door de helderheidsregeling die de backlight dimt. De meeste monitoren passen hiervoor PMW-technologie toe (Pulse Width Modulation). Als een gebruiker echter gevoelige ogen heeft, zorgt deze technologie ervoor dat het display lijkt te flikkeren. Een alternatieve manier om de helderheid te regelen is dimmen met behulp van gelijkstroom, waarbij de lichtsterkte wordt aangepast door de stroomsterkte te verhogen of verlagen. Maar ook deze variant heeft een nadeel, want de kleurweergave is bij een lagere helderheid lastig onder controle te houden. De monitorspecialist EIZO heeft hiervoor een interessante oplossing ontworpen: de fabrikant zet beide technologieën in. De PMW-technologie levert het lagere helderheidsspectrum, voor een hogere helderheid wordt gedimd met behulp van gelijkstroom. Het resultaat van deze hybrideaansturing: onder alle omstandigheden een goede kleurweergave zonder flikkeringen, die vriendelijk is voor de ogen.
Flexibele standaard
Om goed te kunnen voldoen aan alle ergonomische vereisten is het zinvol dat de monitor flexibel in de hoogte kan worden versteld. Dit betekent niet alleen de optie om de monitor naar boven te plaatsen – het moet juist ook mogelijk zijn om het display helemaal naar beneden te laten zakken, tot op het bureau. Op die manier kan de instelling volledig worden aangepast aan de individuele behoeften van de gebruiker. Afhankelijk van de toepassing kan het soms ook handig zijn om het display te kunnen draaien.
Natuurlijk moet de monitor verder simpelweg groot genoeg zijn om voldoende werkruimte te bieden. Voor kantoortoepassingen is een beeldschermdiagonaal tussen de 22 en 24 inch inmiddels de standaard. Let hierbij ook op de resolutie. Een 24"-monitor met een native resolutie van 1920x1200 (WUXGA) levert bijvoorbeeld een goed compromis tussen weergavekwaliteit en werkruimte op het bureaublad. Op een monitor die hieraan voldoet, kan een A4-pagina op ware grootte worden weergegeven – voor veel werkzaamheden een bijzonder praktisch voordeel. Voor andere toepassingen, zoals CAD-werk, mag de beeldschermdiagonaal gerust wat forser zijn. Hier is 27 tot 31 inch met een resolutie van 2560x1440 tot 4096x2160 (4K) of hoger een zinvolle keuze. Om irritaties door wisselend contrast te voorkomen en vanuit alle kijkhoeken dezelfde weergavekwaliteit te leveren, is het beter om te kiezen voor een monitor met IPS-technologie of een VA-paneel. Deze technologieën leveren een veel betere kijkhoekstabiliteit dan TN-panelen.
Correcte plaatsing van monitor en invoerapparatuur
Ook de allerbeste monitor levert minder ergonomische voordelen als de plaatsing op het bureau niet in orde is. De beste optie is een opstelling recht tegenover de gebruiker. Als de display aan de zijkant staat of te breed is, moet de gebruiker constant zijn hoofd draaien om de beeldinhoud te bekijken. Dit zorgt voor een ongunstige houding en leidt zo tot hoofdpijn en stijve nek- en schouderspieren. Afhankelijk van het displayformaat moet de gebruiker op ongeveer 50 tot 80 centimeter afstand van de monitor zitten (of staan). Voor een optimale hoogte-instelling moet de bovenste regel van de monitorweergave duidelijk onder de ooghoogte liggen. Bij verschillende lichaamslengtes en displayformaten betekent dit dat de monitor een groot verstelbereik moet bieden. Vooral de verstelbaarheid naar beneden is belangrijk, zodat de display indien nodig zelfs helemaal tot op de voetsteun kan zakken. De verstelling naar boven is belangrijk voor lange gebruikers of kleine displays.
Standaard gebruiken werknemers op een kantoorwerkplek een muis en toetsenbord om hun computer te bedienen. Voor de ergonomie is een toetsenbord met een zachte polsondersteuning een goede keus, omdat de polsen hierdoor voelbaar minder belast worden. Met de juiste plaatsing van toetsenbord en muis kan het risico op RSI effectief verkleind worden.
De monitor aanpassen
De maximale hoogte van de bovenste regel op het display moet onder de horizontale bliklijn liggen. Als daarnaast de bliklijn tot het midden van het display zo'n 35° onder de horizontale lijn ligt, levert dit optimale kijkomstandigheden om vermoeiende lichaamshoudingen met een schadelijke uitwerking te vermijden.
Feiten over de kantoorwerkplek
Een ergonomisch ingerichte werkplek is geen luxe, maar ook voor het rendement van een bedrijf een absolute noodzaak. In sommige gevallen kan één verzuimdag een bedrijf al meer kosten dan een ergonomische bureaustoel of een goede, flexibel verstelbare monitor. Met een ergonomische ingerichte werkplek kunnen ernstige gezondheidsproblemen en verkeerde houdingen worden voorkomen, zodat het risico op langdurige uitval daalt. Daarnaast werken modern ingerichte werkplekken motiverend, zodat ze de productiviteit actief verhogen.
